​

​

 

Giriş

 

Genel olarak kişilikleri, özsaygılarını kendileri dışından onay alarak sürdürme çabası etrafında örgütlenmiş kişiler narsisitik olarak değerlendirilir. Narsisistik ihtiyaçlar ile narsissitik kişiliği birbirinden ayırmak önemlidir. Hepimizde, kim olduğumuz ve ne kadar değerli olduğumuz duygusu zayıflıklar ve kırılganlıklar taşır ve hepimiz için başkalarının bizim hakkımızda ne düşündüğü bir dereceye kadar önemlidir. Bizim için değerli olan kişilerin hakkımızdaki olumlu yorumları özsaygımızı pekiştirirken bizi eleştirmeleri özsaygımızı yaralar. Narsisistik ihtiyaçlar açısından normal kişilik ile narsisistik kişliği ayıran bu ihtiyaçların dozudur. Bazılarımızda özsaygımızı besleyen narsisistik tedariklere veya destekleyen kaynaklara ilişkin endişeler o kadar merkezi bir konum teşkil eder ki kendisiyle aşırı derecede meşgul biri olarak değerlendirilir hale geliriz. Narsisistik kişilik ya da patolojik narsisizm gibi terimler, bu abartılı derecedeki kendiyle ilgilenme durumu için kullanılır, normal nitelikteki onaylanmaktan hoşlanma veya eleştirilmeye duyarlılık için değil.

Özetle Bir kişinin yaşamı kendilik saygısını kazanmaya yönelik etkinlikler tarafından ne oranda dolduruyorsa o oranda narsisistik olduğu söylenebilir. Narsisistik kişi hayatının önemli bir bölümünü kendisine saygı  duymak ve bunu korumak için çırpınarak geçiren biridir.(1)

 

Narsisizmde mizaç ve duygulanım

 

Narsisizm her sağlıklı kişinin ayrılmaz bir parçasıdır. Ancak sağlıklı narsisizmde kişi kendine saygı duymak için sürekli dışarıdan beslenmeye ihtiyaç duymaz ya da başkalarının olası olumsuz düşüncelerinden hemen etkilenmez. Kendisini değerli ve saygın hissetmesi için sürekli başkalarından onay ve takdir görmesi gerekmediği gibi eleştiriler karşısında da güveni kolayca zedelenmez.

Narsisistiklerin genellikle kendilerini fazla beğenen ve kendilerine fazla güvenen kişiler olduğu zannedilir. Ernest Jones(2), 1900 lerin başında narsistik kişiliğin bu abartılı ve dikkat çekici görünümünü betimlemeye çalıştığı makalesine  ‘’tanrı kompleksi’’ başlığını uygun görmüştü: teşhircilik, duygusal açıdan uzaklık ve ulaşılmazlık, yeteneklerini abartma, kibir ve kimseyi beğenmeme belirgin vasıflarıydı bu kişilerin. Normal insanın ‘kendisini sevmesine’ karşılık narsisistik kişilerin ‘kendisine sevdalı’ tavrı dikkat çeker. hayallerinde canlandırdıkları sahte bir kendiliğe hayrandırlar, beklentileri çevredekilerin de onlara eşlik etmesidir. Bir benzetmeyle anlatılırsa narsisistiğin kıblesi kendisi, tavaf ettiği yine kendisidir. Bulundukları ortamlarda sürekli kendilerinden bahseder, yeteneklerini, başarılarını sürekli abartma ihtiyacı hissederler. Sıradan olayları, çok önemli başarılar olarak algılarlar ve çoğunlukla da buna inanırlar. başkası konuşurken bile mevzunun kendileri etrafında dönmesi için sürekli çaba sarfederler. Bu konuda Fromm’un aktardığı bir fıkra oldukça aydınlatıcıdır: Bir yazar, bir arkadaşıyla karşılaşır ve ona uzun uzun kendinden söz eder; daha sonra şöyle der: “Şimdiye kadar benden söz ettik. Şimdi de senden söz edelim. Son kitabımı nasıl buldun?(3)

Bu güçlü ve özgüvenli görünüşün aksine narsisistik kişinin içsel deneyimi bunun tam tersidir. Narsisistik, bir şey yapmaksızın kendini sevemediği ve kendisine saygı duyamadığı için, kendisini sevebilmek ve saygı duyabilmek için durmadan bir şeyler yapma ya da anlatma ihtiyacı duyar. Bütün o teşhircilik ve büyüklenmecilik aslında derinde hissettiği değersizliği telafi etme çabasıdır. En büyük, eşsiz olmaları ile başkalarının ilgisine, sevgisine ve hayranlığına bağımlılıkları çelişkili bir görünüme neden olur(4). Kendilerine olan güvenleri o kadar kırılgandır ki sürekli övgüye ihtiyaç hisseder ya da en azından onaylanma gereksinimi duyarlar. Kültürel açıdan kendini övmenin makul karşılanmadığı ortamlarda mütevazılık maskesini takarak alçakgönüllülüğün kendisini övgü ve hayranlık vesilesi yaparlar. Sık sık estağfirullah çekerek ‘e hadi beni övmeye devam et’ demiş olurlar. Başkalarını etkileyerek kendilerini değerli hissetme çabaları insanların yokluğunda yerini fantezilere bırakır, sık sık hayallere dalarlar; mükemmel oldukları hayallere. Mesela bir konser veriyordur ve herkes onu ayakta alkışlıyordur ya da bir konuşma yapıyordur herkes ağzı açık onu dinliyordur  ya da şirketini dünyanın en büyüklerinden biri haline getiriyordur. Farklı görünümleri olsa da tüm narsisistik kişilerin ortak yönü ise, içsel bir yetersizlik, utanç, zayıflık, aşağı olma duygusu ya da korkusudur. Utanç ve haset merkezi iki duygudur. Utanç ve utandırılma korkusu birçok tutumlarının temel motivasyonunu oluşturur.

 

Narsisizmde savunma ve uyum süreçleri

​

Narsisistik kişilik bozukluğu gösteren bireyler nesneleri temelde iki kategoriye ayırırlar; ya değersizleştirir ya da idealize ederler. Nesnelerin bu şekilde kategorize edilmesi kendiliğin çift kutuplu olmasıyla ilişkilidir. Kernberg, bu kutupları birbirine karşıt ego durumları olarak, büyüklenmeci(tamamen iyi) ve karşıtı içi boş(tamamen kötü) kendilik tanımları olarak betimlerken Mahler, benzer şekilde narsisistiğin birbiriyle çelişir bir biçimde ortaya çıkan tüm-güçlülük ve güçsüzlük gösterdiğini belirtir(5) . İnsanlarla ilişki sırasında bu iki kutup birbirini tamamlayıcı bir nitelik taşır; kendilik idealize edildiğinde öteki kişiler değersizleştirilir veya kendilik değersizleştirildiğinde öteki kişiler idealize edilir. ’’yeterli düzeyde iyi’’  ya da ‘’sıradan olmak’’ bu kişilerin içsel kategorilerinde yer almaz.  Narsisistik, karşısındakini ister değersizleştirsin ister yüceltsin her İki tutum da benlik saygısını korumaya ve sürdürmeye yöneliktir. Kibirli, uzak ve soğuk davranarak gelebilecek eleştirileri en baştan değersizleştirerek narsisistik yaralanma riskini en aza indirmiş olur. Değersizleştirip küçümseyerek kendisini daha değerliymiş gibi deneyimler. Mesela, ‘’senin bu yaptığın neki bunu herkes yapar ya da bu dediğini ben zaten düşünmüştüm’’ gibi. Başkasından sitayişle bahsedilmesi belirsiz bir rahatsızlık duygusu uyandırır ve bir tür gölgede kalmışlık hissine sebep olur. Bu nedenle yanında övülen birinin hemen bir kusurunu söyler ya da araya girerek konuşmayı manipüle eder. Değersizleştirmenin savunma işlevi göremediği durumlarda bu sefer idealizasyon(yüceltme) devreye girer. Bu bir öğretmen, bir lider ya da bir kahraman olabilir. O kişiyi mükemmel kabul edip onunla özdeşleşerek kendisini de o kişi gibi önemli hissetme yoluyla özsaygısını korumaya çalışır. Şunu demiş olur ‘’ben asla hata yapmayacak olan kişinin bir parçasıyım( lider kültü ve kahraman anlatısının yoğun olduğu bizim gibi toplumlarda bu mekanizmanın toplum ölçeğinde işlediği söylenebilir)’’. Değersizleştirme ya da idealizasyon, her iki tutum da temel olarak narsisisitik kişinin aşağılık hissetme ve utanç duygusundan kaçmak için başvurduğu savunmalardır. Bu kırılgan özsaygısı nedeniyle narsisistik kişi eleştirilme ihtimali olan ortamlardan kaçınır, yeterince iyi olmadığı etkinliklere katılmaz; böylece hem kişiliğinin farklı yönlerini farkedip kendisini geliştirme imkanından mahrum kalır hem de keyif alma kapasitesini düşürmüş olur. Özellikle bulunduğu yaşta zaten öğrenilmiş olması beklenen etkinlikleri ya da becerileri öğrenmemişse bir dönem acemilik göstermeyi göze alamaz. Çocukluğunda yüzmeyi öğrenmemiş bir arkadaşım,  insanların içinde “rezil” olacağını düşündüğünden yüzme öğrenmiyordu ve keyif alabileceği etkinliklerden uzak duruyordu.

​

Narsisistik Kendilik

​

Narsisistik tanısı konulabilecek kişilerin kendilik deneyimleri; muğlak bir sahtelik, boşluk ya da tamamlanmamışlık hissi, çirkinlik, aşağı olma veya bunların telafi edici diğer yüzleri olan kendini sürekli haklı görme, gurur, küçümseme, savunmacı özyeterlilik, kibir ve üstünlük duyguları etrafında şekillenir. Aslında bu kişiler belli bir seviyede psikolojik kırılganlıklarının farkındadırlar. Dağılmaktan, özsaygılarını umulmadık şekilde kaybetmekten ve bir anda ‘’biri’’ değil de ‘’hiç kimse’’ olarak hissetmekten korktuları için kendilerini rahat bırakamazlar ve eleştirilebilecekleri ortamlardan özellikle uzak durmaya çalışırlar(6). Bu kırılgan özsaygıları ve içsel kendiliklerinin parçalara bölüneceği korkusu, özellikle narsisistik yaralanma sonrası, çoğu kez fiziksel sağlıklarıyla ilgili bir endişeyle yer değiştirme eğiliminde olur; hipokondriyak endişelere ve ağır ölüm korkularına kapılmaya yatkındırlar.

Klinik pratikte obsesif-kompülsif kişilikle karıştırılabilecek düzeyde narsisistik kişlilkte de mükemmeliyetçi eğilimler gözlemlenebilir. Düzenli, tertipli, dış görünüşlerine önem veren ve yaptıkları işlerde  başarılı gibi görünen narsisistiklerin mükemmeliyetçi eğilimlerinin altında yatan temel motivasyon obsesif-kompülsif kişilikte görülen suçluluk duygusunun aksine kusurlu görünmenin yaratacağı utanç duygusundan kaçınmadır. Özellikle pişmanlık ve şükran narsisistik kişilerin inkar etme eğiliminde oldukları tutumlardır(7). Bu nedenle narsisistiklerin keşkeleri yoktur, her durumda ve koşulda haklıdırlar. hatalı olduklarını kabul etmek anlamına geleceği için özür dilemekten özellikle kaçınırlar, özür dilemek zorunda kalsalar bile mutlaka  ‘’ama’’ larla ile haklı kalmaya çalışırlar. Bu kişiler kusurları olmadığı ve başkalarına ihtiyaç duymadıkları yanılsamaları zemininde kendilerince olumlu bir kendilik oluşturmaya çalıştıkları için eksik ve bağımlı hissetmenin utanç verici bir şeyleri açığa çıkaracağından korkarlar. Bu nedenle özellikle uzuv kaybı-fiziksel rahatsızlık ya da yaşlılık-emeklilik gibi nedenlerle işlevsellik kaybı yaşadıklarında ve/veya başkalarına muhtaç duruma düştüklerinde; yoğun boşluk hissi, değersizlik, utanç ve öfkenin ön planda olduğu depresyonlar yaşayabilir, intihara meyilli olabilirler. Eleştirildiklerinde ya da çeşitli nedenlerden dolayı narsisistik yaralanma yaşadıklarında yoğun bir utanç duygusuna kapıldıkları için orantısız bir öfkeye kapılabilir ve tahripkar olabilirler. Çoğu zaman bu aşırı uyarılmışlık halini tolere etmekte ve kendilerini sakinleştirmekte zorlandıkları için, bazen de yaşadıkları boşluk hissinden kurtulmak için alkol, uyuşturucu ve diğer bağımlılık yapıcı faaliyetlere başvururlar.

​

Narsisistiklerde bilinçli ya da bilinçsiz haset duygusu dikkati çekecek kadar ön plandadır. Başka birinin iyi ve başarılı olması kendilerini yetersizlik ve değersiz hissetmelerine neden olduğu için rahatsızlık duyarlar. Narsisistik birinin yanında başka biri hakkında iyi bir şey söylendiğinde kendisini huzursuz hisseder. Sanki kendisine ait olan bir şey gaspedilmiş gibi bir deneyim yaşar. Doğan Şahin’in yerinde bir tespitle ifade ettiği gibi bizim kültürümüzde biri hakkında iyi bir şey söyleneceği zaman “sizden iyi olmasın” diye bir giriş yapılması belki de çeşitli zamanlarda narsisistik kişilerin duyduğu rahatsızlığın fark edilmesinden kaynaklanmıştır(1). Özellikle kendilerini daha çok kıyasladıkları, mahalle arkadaşları, sınıf arkadaşları, komşular ya da aynı meslekteki kişilerin başarılı olmaları onların başarısızlık duygusunu tetiklediğinden onları aşağılamaya ya da başarılarını küçümsemeye iter. Yoğun beğenilme ve onaylanma ihtiyacı çoğu zaman onları başkalarının ihtiyaçlarına karşı kör eder. Başka insanlardan onay ve beğeni toplamak için çırpınmalarına rağmen, başkalarına ilgi ve empati göstermekte zorlanırlar. Sürekli kendileriyle meşgul olduklarından dolayı başkalarını ‘görmek’,  bakış açılarını kavramak ve ihtiyaçlarına karşılık vermekte güçlük çekerler. Hayatlarındaki insanlar kendilerini sıkça bu kişilerin malı gibi hissederler, sanki arsızca kullanılıp sömürülmek için dünyaya gelmiş muamelesi gördüklerini düşünürler. Kernberg, bu durumu kullanılmışlık ve bir kenara atılmışlık olarak tarif ederken şöyle devam eder: bir narsisist için ilişki demek bir limonu sıkıp posasını atmaktan farksızdır(8). Martin Buber(9), anlamlı insani ilişkinin ‘’ben-sen’’ yatay düzlemini talep ettiğini söylemişti. Narsisitik kişi içinse bu düzlem ‘’ben-şey’’ şeklinde dikeyleşir ve hiyerarşiktir. Öteki ‘’sen’’ likten düşüp ‘’şey’’ leşir. Böylece narsist kendince haklı olmuş olur; ‘’şey’’ in bir talebi olmadığı gibi bir ihtiyacı da olmaz, sadece kullanılır. Bu nedenle insani münasebetleri tek kutupludur ve tatmin edici olmaktan uzaktır.

​

Narsisizmde alt tipler

​

Narsisistik kişilik örgütlenmesi gösteren erişkinlerin erken dönem gelişim öykülerine bakıldığında belirli bazı ebeveyn tutumlarının daha yaygın olduğunu söylemek mümkün. Masterson(10), belirli bazı ebeveyn tutumlarının farklı narasisistik görünümlere neden olduğunu gözlemleyerek narsisistik kişilik bozukluğunu 3 alt tipe ayırmıştır:

​

1. Teşhirci Narsisistik Kişilik Bozukluğu

​

Çocukluk yaşantılarında anne ve babanın kendi büyüklenme ihtiyaçlarını çocuk üzerinden sağlamaya çalışan ve sahte de olsa hep mükemmel olduğuna dair yüceltmelerle yetişen bireylerde gelişen alt tiptir. Kendi gerçekleştiremediği idealleri çocuklarını nesneleştirerek gidermeye çalışan anne baba profillerinin idealleştirdiği ve gerçekçi bir bakış açısıyla sağlıklı tepkiler verilmeden, hep hayran olunacak bir birey gibi yetişen kişiler, olumlu yanlarını (çocukluğunda anne babasının yaptığı gibi) hayran olunmak için teşhir etmektedirler.

​

2. Gizli Narsisistik Kişilik Bozukluğu

​

Anne ve babaları tarafından onaylanma, uygun düzeyde yüceltilme, özgüvenlerinin desteklenmesi gibi ihtiyaçların karşılanmadığı bireyler aşırı tevazu geliştirerek anne ve babayı idealleştirmekte ve yetişkinliklerinde de çocukluklarında idealleştirdiği anne baba figürlerinin yerine yine idealleştirebilecekleri kimseler aramaktadırlar. Teşhirci tipe göre duygularına daha iyi temas etmelerine rağmen hep başka bireylerin ya da grupların gölgesinde onların “mükemmelliklerinden” pay alarak yaşamaktadırlar.

​

3. Değersizleştirici Narsisistik Kişilik Bozukluğu

​

Daha çok çocukluk yaşantılarında şiddete maruz kalma, aşağılanma, ruhsal ihtiyaçların karşılanmaması ve travmatik deneyimler sebebiyle yaşanan içsel değersizlik duygularını savunma geliştirerek sürekli ötekileri değersizleştirerek telafi etmeye çalışan bireylerdir.

Her  üç durumda da baskın ebeveyn tutumları, çocuğun gerçek duygularını ve eğilimlerini ıskaladığı-görmediği için bireyde gerçeklere dayalı bir özsaygının gelişmesine engel olur. Bu süreç, Winnicot’ un(11) ’’sahte kendilik’’ dediği bir kendiliğin gelişmesine sebep olur; ‘’sahte kendilik’’ çocuğun ebeveynine kabul edilebilir olduğunu ispatlamaya çalıştığı bir kimliğe gönderme yapar.

 

DSM-V Narsisistik Kişilik Bozukluğu Tanı Ölçütle

​

Aşağıdakilerden en az beşinin bulunduğu, erken ergenlik döneminde başlayıp, değişik koşullar altında ortaya çıkan büyüklenme (fantezi ya da davranışta), övülme gereksinimi, empati yoksunluğu ile seyreden kişilik tarzı:

​

1.Kendi önemini abartma ve büyüklenme (örneğin, başarı ve yeteneklerini abartır, başarılarından daha fazla dozda üstün görülmek, beğenilmek ister).
2. Sonsuz başarı, güç, güzellik ve ideal aşk ile ilgili fantezilerle uğraşma.
3. Özel ve biricik olduğuna ve sadece özel, yüksek mevkideki kişi ya da kurumlarca  anlaşılabileceğine, sadece onlarla ilişkiye geçmesi gerektiğine inanma.
4. Aşırı övgü gereksinimi.
5.Hak iddia etme: örneğin nedensiz şekilde kendisine özel tedavi yapılacağı inancı ya da onun beklentilerine otomatik olarak uyum sağlanacağı beklentisi
6. İstismarcılık: Kendi amaçları için başkalarını kullanma
7. Empati yoksunluğu: Başkalarının duygu ve gereksinimlerini fark etmeye isteksizlik.
8. Genellikle başkalarına haset etme ve onların kendisini kıskandığına inanma
9. Kibirli, gururlu davranış ve tutumlar

​

DSM’nin betimsel tanımlamasındaki tasvirin daha çok büyüklenmeci narsisistik yapıları ortaya koyduğu fakat gizli ve kötücül narsisistik yapıları anlatmakta yeterli olmadığı değerlendirilmektedir.

 

Kaynakça

1. Şahin, D. (2020, Nisan 9). Narsisistik Kişilik Bozukluğu. drdogansahin. https://drdogansahin.com/narsisistik-kisilik-bozuklugu

2. jones, E.(1913). The God complex: the belief that one is God, and the resulting character traits,Essays in Applied psycho-analysis . London: Hogarth press , 1951

3. Fromm E: Sevgi ve Şiddetin Kaynağı. İngilizceden çeviren: Budak S, Öteki Yayınevi, Ankara, 1992.

4. Saydam B: Narsisistik  kişilik bozukluğu, antisosyal kişilik bozukluğu, borderline kişilik bozukluğu: Psikodinamik açıdan benzerlikler, farklılıklar. Narsisistik Kişilik Bozukluğu içinde Ed: A Çelikkol. Ege Psikiyatri Sürekli Yayınları, Sonbahar, 1996 s:413-430

5. Mahler MS, Kaplan L: Developmental aspects in the assesment of narcissistic and so-called borderline personalities. Borderline Personality Disorder içinde ED: P Hartocollis, International Universities Press, New York s:71-86, 1977

6. Goldberg, A.(1990a). Disorders of continuity. Psychoanalytic psychology, 7, 13-28

7. mcwilliams, N., Si lependorf, S (1990). Narcissistic pathology of everyday life: the denial of remorse and gratitude. Journal of contemporary psychoanalysis, 26, 430-451.

8. kernberg, borderline conditions and pathological narcissism, s 236

9. Buber, M(2002) Between man and man. (R.G. Simith, çeviren) new york: routledge press

10. Masterson, J. F., & Lieberman, A. (2017). Terapistler İçin Kişilik Bozuklukları Rehberi (2 b.). (T. Özaakkaş, Dü., & M. Benveniste, Çev.) İstanbul: Psikoterapi Enstitüsü Eğitim Yayınları.

11. Winnicot, D.W. Ego distortion in terms of the true and false self. The maturational processes and facilitating environment. New York: international universities press, 1965